Để chuẩn bị cho lễ hội, dân bản cử đại diện là người nối dõi của dòng họ đầu tiên đến khai phá, xây dựng bản mời thầy mo về cúng. Thầy mo mặc trang phục truyền thống đến trước bàn thờ và bắt đầu cúng, mời thần bản về dự lễ và thụ hưởng những lễ vật dân bản thành tâm dâng cúng.
Lễ vật gồm: một đầu lợn (phải là lợn đen), hai con gà, một quả trứng, bát gạo, hương, nến… Thầy mo lấy một bung thóc, một chiếc chài quăng cá, một chiếc búa đặt lên bàn cúng rồi đọc lời cúng cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, xua đuổi tà ma, đem lại sức khỏe, cuộc sống ấm no cho mọi nhà. Sau đó, thầy mo lấy một đoạn tre, bổ đôi rồi tung lên. Khi hai mảnh tre rơi xuống, nếu được Xiếng (một úp một ngửa) đó là điềm tốt - lời cầu khấn đã được Giàng chấp nhận.
Lễ cúng thường kéo dài khoảng nửa tiếng, sau đó mâm lễ sẽ được hạ xuống để bà con, dân bản cùng thụ lộc. Đầu tiên, ông trưởng dòng họ sẽ khơi một chum rượu cần mời thầy mo vít cần nếm trước, rồi đến lượt bà con dân bản chung vui và quây quần ăn uống, chúc tụng vui vẻ.
Khi tiếng chiêng vang lên cũng là lúc nhiều trò chơi, múa hát dân gian diễn ra sôi nổi với các điệu múa như múa xoè, múa khăn, khua luống (quánh lóng) và trò chơi như cù quay, ném còn, tó má lẹ, thi đối đáp, kéo co, đẩy gậy, thi bắn nỏ... Người Thái quan niệm, vòng xòe càng rộng, tiếng chiêng càng vang xa, những quả còn được ném trúng qua vòng nhiều lần thì năm đó đời sống dân bản sẽ no ấm, bình yên, may mắn.
Lễ Xên bản, Xên mường là một nét đẹp văn hoá của dân tộc Thái giống như ngày hội làng của bà con miền xuôi. Đây là sinh hoạt văn hoá cộng đồng giúp cho đồng bào có điều kiện gần gũi và đoàn kết với nhau hơn, để ôn lại truyền thống, bảo lưu văn hoá dân tộc…
