Tôi được sinh ra và lớn lên trong một con ngõ nhỏ ở Hà Nội, có tên là Yên Ninh. Trước kia, từ ngã ba Hàng Bún nó thông với phố Yên Ninh kéo dài tuốt luột, rồi cắt qua phố Quán Thánh tới tận Nguyễn Trường Tộ. Nhưng chẳng hiểu vì lý do gì mà người ta cho xây một căn nhà cấp 4 chắn ngang, khiến đoạn ngõ từ chỗ đó ngược về ngã ba Hàng Bún trở thành ngõ cụt. Và… tất cả tuổi thơ của tôi, những vui buồn, hờn giận cùng những trò nghịch ngợm trẻ con đều lớn lên cùng con ngõ nhỏ này.
Cũng như bao con ngõ khác của Hà Nội ngày đó, đây không gian vui chơi của con trẻ. Nam thì đuổi bắt, đánh đáo, đánh cù, đá bóng… nữ thì nhảy dây, chơi chuyền… dường như ngày nào cũng vậy. Trẻ con thì vậy, còn người lớn trong ngõ thì tận dụng từng khoảng không gian để bán nước, với quán trà nho nhỏ, nơi mọi người trò chuyện trên giời dưới bể, những câu chuyện mà thời đó bọn trẻ chúng tôi chẳng hiểu gì.
Song, riêng ở đầu ngõ Yên Ninh có một nơi rất yên tĩnh với địa hình bằng phẳng, rất lý tưởng cho lũ trẻ chúng tôi sau khi chơi các trò đã mệt phờ râu trê, ngồi nghỉ ngơi và tán gẫu, đó là nơi đặt một tấm bia bằng xi măng trắng khá lớn, gọi là “Bia căm thù”. Lứa trẻ con chúng tôi chỉ biết, khi sinh ra tấm bia đã có rồi. Sau này, khi lớn lên, thì chúng tôi đã có một tuổi thơ đầy ắp kỷ niệm tại một con ngõ lịch sử thiêng liêng và bi hùng của Hà Nội xưa.
Đây là nơi ghi lại sự kiện thực dân Pháp đã tàn sát nhân dân ta, mở đầu cuộc gây hấn của chúng ở Thủ đô Hà Nội. Sự kiện đó như sau: “Tối 16-12, một xe ô tô chở lính Pháp chạy tới phố Hàng Bún, bắn chết một tự vệ đang đứng gác và bắt cóc một chiến sĩ khác đưa lên xe. Sáng ngày 17, chúng cho máy bay trinh sát lượn khắp bầu trời Hà Nội. Dưới đường phố, một trung đội lính lê dương mũ đỏ mang súng tiểu liên cùng xe tăng, xe bọc thép vây chặt khu vực ngã ba Hàng Bún - Yên Ninh. Tại đây, chúng bắt hơn 40 người tập trung ở ngã ba phố Yên Ninh - Hàng Bún để tra hỏi, đánh đập, khám xét, cướp đoạt tiền bạc, tư trang... khiến nhân dân vô cùng phẫn nộ.
Khi chúng bắt 15 phụ nữ đưa lên ô tô thì đồng bào xô đến đòi chúng phải trả lại tự do cho con em mình. Và tiếng súng tàn bạo của lũ cướp nước đã vang lên khiến hơn 20 người dân vô tội chết và bị thương. Giặc Pháp còn cho lính lê dương ùa vào các gia đình tàn sát, đập phá đồ đạc, châm lửa đốt nhà”. Sau này, tấm bia ghi rõ: “Khắc sâu căm thù thực dân xâm lược Pháp đã tàn sát đồng bào ta tại nơi đây, ngày 17-12-1946. Mở đầu cuộc gây gấn của chúng tại Thủ đô Hà Nội”. Sự kiện đau thương xảy ra trước Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh 2 ngày.
Thời gian trôi qua như gió thoảng. Giờ đây, khi trở về, ngõ xưa đã khác nhiều. Tôi tần ngần đứng trước “Bia căm thù”. Trên bia, những bông hoa cúc vàng rực được nhiều người khắp nơi mang tới để tưởng nhớ sự kiện đau thương mà thực dân Pháp gây ra cho đồng bào ta, cũng vào tầm này các đây đã 76 năm. Con ngõ trước kia rộng rãi là thế, giờ đã bị thu hẹp do nhà cửa hai bên lấn chiếm. Cạnh tấm bia là một hàng bún riêu.
Người xưa thì lác đác, người lạ khắp nơi về định cư nhiều. Lứa trẻ chúng tôi khi đó giờ đã trên dưới 50 tuổi, mái tóc ngả màu gió sương, có người đã lên ông, lên bà. Thậm chí, có những người đã về với tổ tiên. Song, dường như những ký ức không thể nào quên mỗi khi chúng tôi gặp nhau, câu chuyện cùng những người muôn năm cũ luôn quay về con ngõ Yên Ninh xưa đầy ắp hoài niệm… với những chuyện mà ngay cả những người sinh ra ở Hà Nội đôi khi còn chưa biết hết. Riêng tôi luôn tự hào vì được sinh ra và lớn lên, rồi trải qua một tuổi thơ trong một con ngõ lịch sử, thiêng liêng của Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến.
